Kritische Edition von Isidor, De natura rerum, nach J. Fontaine

H - Scorialensis latini R.II.18 Outensis pars antiquor..........    saec. VII
O - eiusdem pars recentior......................................    saec. IX

D - Parisinus latinus 6413 (+ Caroliruhensis 339 fgm. I), ex mo-
              nasterio Cellensi an S. Dionysii?.................    saec. VIII
M - Monacensis latinus 14300, Salzburgensis?....................    saec. VIII

P - Parisinus latinus 6400 G, Floriacensis......................    saec. VII
E - Cameracensis 937 (836)......................................    saec. VIII
K - Coloniensis eccl. metrop. 83-II.............................    anni 798
C - Bambergensis H.J.IV.15, Cassinensis.........................    saec VIII
V - Parisinus latinus 10616, Veronensis.........................    a. 796/799
L - Laudunensis 423 ............................................    saec. VIII

F - Basileensis F.III.15a, Fuldensis ...........................    s. VIII fin
A - Bsileensis F.III.15f, Anglicus .............................    saec. VIII
S - Sangallensis 238 ...........................................    a. 750/770
B - Bisontinus 184, Murbacensis? ...............................    s. IX in.

T - fgm. Sangallense 225 .......................................    saec. VIII-
W - fgm. Weimarense 414a, Fuldense? ............................    saec. VIII
Z - fgm. Hafniense lat. bibl. reg. Dan. VII, Fuldense ..........    saec. VIII2



AA - codex e quo pendent testes gallici DM, et PEKCVL.
BB - codex e quo pendent testes D et M.
CC - codex e quo pendent testes PEKCVL, id est DD et EE et L.
DD - codex e quo pendent testes PEX.
EE - codex e quo pendent testes C et V.

FF - codex e quo pendent codex A et germanici FSB.
GG - consensus omnium codicum praeter nominatim prolatos.


edd.   consensus editorum.
codd.   consensus codicum

IX. De mundo

1IX. De mundo. I. Mundus est unuersitas omnis quae constat
ex caelo et terra. De quo Paulus apostolus ait: praeterit enim
figura huius mundi. Secundum mysticum autem sensum, mundus
conpetenter homo significatur, quia sicut ille ex quattuor con-
5cretus est elementis, ita et iste ex quattuor constat humoribus
uno temperamento conmixtis.

AG
IX. tit. om. A. 1. omnis quae: omnes q. EA¹ omnesque BV¹ o. qui C² hominis qui C¹ || ex: e B || caelo: celo OKCV¹S || De quo: de qua A || ait: dicit K || praeterit: pret- OKV²L preterid D praeteriit B¹ preteriit S pterit M preteriuit V¹ || enim: autem S || huius: uius O || mysticum C² et Arévalo: mis- w || autem: om. AS || mundus: om. EKAS || conpetenter: comp- O conponenter V¹ om. EK || significatur: figuratur V || quattuor: IIII C IIIIor V || concretus: congr- L concreatus SE¹V congrgatus OC¹B concr. ... quattuor om. B¹ || est: om. O || elementis: eli- EKC¹L aeli- V² ali V¹S || iste: ste D¹ || ex q.c.: q.c. O c. ex q. tr. AS || quattuor: IIII C IIIIor V || constat: cos- D¹ || humoribus: hmo- C¹ || uno: huno O unum V || temperamento: -tu M¹ -tum V² || conmixtis: comm- ASB commixto V¹ commixtum V².
IX, 2. ueteres: -ris L || communione: conm- D conmunionem O -em VSB commune EK || siquidem: sic quidem S || graece m. CL: grece m.GG greci m. K || cosmos: -mus C¹ || autem: aut E || mundus est: e. m. tr. A mundus KV || est appellatus: e. apell- ES appllatus O apell- est tr. C appellatur V || licet: scilicet V || et per: et pro V per O || mundum: -do V || insinuet: -uat KV || eum n.c.: eum tr. AS || cognouit: -bit O.
IX, 3. Formatio: -cio KS f. autem SB || erigitur: eregi- VSB erige- M¹E mu. er. tr. A || septentrionalem: septemtr- VAS septendr- O || australem: -le O || Caput: ka- O capud ECLA || autem: a. eius V || quasi: om. V || facies: -ie S om. P¹ || orientalis: -les PE || regio: r. est ASB || septentrionalis: septemtr- VA septendr- O septetr- S -es PEK sept. est B¹ occidentalis est B³ || partes ... sunt: om. B¹ || quattor: IIII CA IIIIor V || est orientis: e. oriens P e. orientalis KB oriens AS orientalis V || tertia: -cia MKLASB || occidentis: -dentes P -dens KAS -dentalis VB².
... hier fehlt noch ein Absatz ...

Test.
IX, 1, 1 sq. (AMPEL. 1, 1; HYG. astr. 1, 1; MACR. sat. 7, 16, 8; ISID. orig. 3, 29 = 13, 1, 1). -- 2-3 = 1 Cor. 7, 31 -- 4-6 (HIER. in Ioh. Hierus. 25, ML, t. 23, c. 376 b; ISID. orig. 4, 5, 3 et II, I, 16).
IX, 2, 8-9: SOLIN. 1, 93 (MACR. somn. 2, 12, 11) -- II = Ioh. 1, 10.
IX, 3, 12-14: BREV. expos. Verg. georg. 1, 240 (SERV. ib.; ISID. orig. 3, 30). -- 14 (orig. ib. s. f.) [AVG. serm. 150, 1 Mai]. -- 15 (ISID. orig. 3, 42, 1 = 13, 1, 3). -- 18-19 = VERG. georg. I, 235-236. -- 21-22 = LVCAN. 4, 106-107.

O. DM. EKCVL. ASB. Cum uerbo australem iterum P

AC
IX, 2. micros cosmos: mieros c. E michros c. V² morcos c. AS migrum V¹ microsmos C²B² migrosmos C¹ DL hic erosi.
IX, 3. Caeruleae scripsi: cer- GG caerulae KV² cerulei P cerulaei L² cerule et OVL¹ caerulea Becker et edd. Verg. de B n.l.

cap. 8

HS83II Fol. 130r:

550 770 2400 Pixel

550 770 2400 Pixel

Transkription nach HS83II: Fol. 130r. Französische Übersetzung cap. 9 Deutsche Übersetzung cap. 9.

X. De quinque circulis mundi

1 X. De quinque circulis mundi. I. In definitione autem mundi
circolos aiunt philosophi quinque, quos Graeci parallelois⁶⁸, id
est zonas uocant, in quibus diuiditur orbis terrae. Has Virgilius
in Georgicis ostendit, dicens:
5Quinque tenent caelum zonae.
Sed fingamus eas in modum dexterae nostrae, ut pollex sit cir-
culus arcticos⁶⁹, frigore inhabitabilis; secundus circulus therinos,
temperatus habitabilis; medius circulus isemerinos, torridus inha-
bitabilis ; quartus circulus xeimerinos, temperatus habitabilis;
10minimus circulus antarcticos, frigidus inhabitabilis.
2. Horum primus septentrionalis est, secundus solistitialis,
tertius aequinoctialis, quartus hiemalis, quintus australis, de
quibus Varro ita dicit :
At quinque aetherius⁷⁰ zonis adcingitur orbis
15Ac uastant imas hiemes mediamque calores:
Sic terrae extremas inter mediamque coluntur
Quas solis ualido numquam uis auferat igne^7l.
Quorum circulorum diuisiones talis distinguit figura:
Primus circulus arcticos frigore inhabitabilis.
20Secundus circulus therinos temperatus habitabilis.
Medius circulus isemerinos torridus inhabitabilis.
Quartus circulus xeimerinos temperatus habitabilis.
Quintus circulus antareticos frigidus inhabitabilis.
3. Sed ideo aequinoctialis circulus inhabitabilis est, quia sol
25per medium caelum currens nimium his locis facit feruorem, ita
ut nec fruges ibi nascantur propter exustam terram, nec homines
propter nimium ardorem habitare permittantur. At contra sep-
tentrionalis et australis circuli sibi⁷² coniuncti idcirco non habi-
tantur quia a cursu solis longe positi sunt, nimioque caeli rigore
30uentorumque gelidis flatibus contabescunt.
4. Solistitialis uero circulus, qui in oriente inter septentrio-
nalem et aestiuum est conlocatus, uel iste qui in occidente inter
aestiuum et australem positus est, ideo temperati sunt eo quod ex
uno circulo rigorem, ex altero calorem habeant. De quibus Vir-
35gilius:
Has inter mediamque duae mortalibus aegris
Munere concessae diuum.
Sed qui proximi sunt aestiuo circulo, ipsi sunt Aethiopes nimio
calore perusti.

AG
X. quinque om. V tit. om. A. 1. definitione: -cione DM -tionem L difinicione S difinitionem, V || circulos: -lus P || aiunt: phi. a. tr. AS || philosophi: -fi DMEK filosofi O || quinque: V VAB || quos: cos O || Graeci edd.: greci GG graece C¹ grece A || diuiditur: -detur S -titur M || Has: hec O || Virgilius: uerg- DMAS || Georgicis: dior- V¹ -ecis L || ostendit: -dens V¹ || tenent: -unt LS || caelum: ce- OCLS z. c. tr. V || Sed: set OC¹ quarum una corusco sed V || eas: eos K om. E || in modam : in modo C¹V imm- O in mundum L² || dexterae: -trae C¹L || nostrae: -ri D || pollex: polex PEVL¹B¹ polix KA || sit: om. V || circulus: -los DM primus c. CV || inhabitabilis: inab- O -es D || sec. circulus: sec. -os M² || temperatus: hab. et temp. tr. V || habitabilis: ab- O -les DM² || m. circolus: m. -os M || torridus: -itus V² territus V¹ || inhab.: inab- O om. P¹ || q. circulus: s. -os M q. ... hab. om. B¹ || hab.: ab. OD || inhab.: inab. O.
X, 2. septentrionalis: septemtr- CAS septendr- O -es B¹ || secundus: s. circulus AS || tertius: -cius MELB -tia AS || aequinoctialis: eq- DC -tilis M¹ aequinoccialis est S aeq. est A || quartus: -to CA q. circulus S q. h. om. P¹ || hiemalis: hyem- V lem- C h. est S || quintus: q. circulus S || australis: astr- P¹ lustr- O -lus O a. est VAS || de: di P || Varro: ita V. tr. O V.ta S V.d.ita A. At V²B¹ : ad GG a C et AS || zonis: -am P¹ || Ac: hac DMP²EKCV¹ haec P¹ || uastant: -at O || imas OKVB²: hi- GG om. C || hiemes: -mis P²V²S -mas PEKL hemis C iemis V¹ iems O om. P¹ || mediamque: -asque O -aque K de C n. 1. || calores: -ris PEVLA || extremas: aemas L -imas P² -emus DM -emaes A etrimas P¹ inter ext. V || mediamque VASB: -asque PL -aque ~ || coluntur: calon- S || solis u. n.: solistitiali donum quam E || ualido: -da V || numquam: nau- A || quorum: co- O || circulorum: -li PEK curculi L || dinisiones: -nis PEKL¹ || talis: tales M¹AS || distinguit: -itur PEKL demonstrat ASB || figura: om. S.
X, 3. Sed: set O || aequinoctialis: eq- O -noccialis S || inhabitabilis: inab- O -talis K || caelum: ce- OS || currens: disc- AS || his: istis O || feruorem: ferb- D || nec: ne P¹EKV || ut: om. B¹ || fruges: -gis PEB¹ || nascantur: nascu- AS nasce- C1 || exustam: exau- O || homines: om- O || nimium: ipsum V || habitare: abit- D habet- E || permittantur: -mittitur V -mittur S ibi p. C || At c.: ad c. ODMC¹B¹ || septentrionalis: septemtr- C¹S septendr- O -les DL septemtrionales C² s. circulus inh. est et austr. quia tr. B || australis: -les C²L a. circ. iter. M¹ || circuli: -is DPK circolis E || sibi: sui V¹ sibi ... solis om. DMPEKC || idcirco: dec- V¹ || habitantur: ab- O¹ inab- O² inhab- L || quia a: q. VLS || cursu: -so L -sus V¹ || longe: -gi P || positi: poss-A || nimioque: -io V²AS -ium V¹ || caeli: celi OS || rigore: fri- CV || gelidis: gili- S li- L¹ caeli- M¹ caeli M² de C¹ n. 1. || flatibus: om. A.
X, 4. circulus: -lis P || oriente: orige- O urie- M¹ || inter: in C¹ || septentrionalem KCB: septemtr- VS septendrionali O -anem A -ali D -ale MPL || occidente: -tem B || aestiuum est: est- e. B¹ st- e. EB² aestiuo e. M estiuo OD stiuo P aest. circulum est AS || est conl.: c. e. tr. CV || conlocatus: coll- LAS consolatus D²M insolatus D¹ || iste: ste 0 || inter: intra S | aestiuum et: est- et OB aestium et S | ideo: idio P¹ idie P². rigorem: fri- C¹VLASB² || calorem: cala- V || habeant: ab- O habiant P || Virgilius: uerg- DMAS ulrgylius E || Has: ait h. A || mediamque: -umque O || duae: duas B² duabus B¹ D hic erosus || aegris S: eg- M²VA egri O egres M¹EKL || concessae: c. sunt AS || diuum: s. d. (dium S) tr. AS || Sed: set O || aestiuo: es- OPV || ipsi: ipse K || Aethiopes: ethi- OC a. eziopes P ezi- DM ozi- E ae hi- K² aethy- V.

X, 2 (fig. 3)

Für Vergrößerung Bild anklicken. Diese Zeichnung aus HS83II Erläuterungen zum Typus der "Knopfkarte" als Illustration zu De natura rerum, cap. X, 2

O. DM. PEKCVL. B.
Locum figurae vacuum reliquit A. Figuram distinctam sine inscriptione S.

Inscriptiones extra circulum positas neglexi, quibus auctor regiones caeli quattuor ad figuram inepte conceptam accommodare frustra contendit.

AG
X, 2 (figura). arcticos : art- ODM articus GG anticus L || frigore : -gidus B || inhabitabilis : inab- OD || therinos E : terrenos M therinus DPVB terinus O terrinus L trinus C¹ trimerinus c² aust serenus K || temperatus : om. O || habitabilis : ab- OD inhab P¹ || isemerinos OM² : -nus DM¹ hisemerinus PEKCB hesemerinus P exemerinus E insem- B semerinus V ismerinus L || torridus : tori- C torgi P torritus V || inhabitabilis : inab- OD || xeimerinos scripsi : exeimerinus D exemerinus GG exhemerinus P exhimerinus C emerinus V¹ || temeratus : om. C || habitabilis : ab- OD || Quintus : minimus B || antarcticos scripsi : santart- M antarticus GG santarticus ODPL articus V¹ om. C || frigidus : -gore B || inhab. : inab- OD || in ima parte tertii circuli torridus nimis calidus add. E².

Test.
X, 1, I sq. (PLIN, nat. 2, 68, 172; PS. CENS. fgrn. 2, I; HYG. astr. I, 6; SERV. auct. georg. I, 233). 5 = VERG. georg I,233 (PROB. georg. ib., et Reiff. ad SVET. fgm. I 25) .
X, 2 - 14-17 = VARRO AT. carm. fgm. 16 Morel.
X, 3, 25 = HYG. astr. I, 8, P. 27, 21. - 26-27 = ib. p. 27, 23. - 28-29 = ib. p. 28, 1-2. - 30 [AMBR. hex. 2, 4, 16].
X, 4 - 33-34 = HYG. astr., ib., p. 28, 14-16. - 36-37 = VERG. georg. I, 237-238. - 38-39 = HYG. astr. I, 8, p. 28, 13.

O. DM. EKC VL.ASB.

AC
X, 1. parallelois OB²: paralelois AS ...
...
X, 4. Solistitialis: -cialis EK -tiales M¹ solestitialis P solesticialis B solestitiales L solstitialis A solsticialis S.

68. Sur la graphie des mots grecs, cf. Introduction, p. 107.
69. Sur ces cinq noms grecs et leur transcription par Isidore, cf. Introduction, p. 107.
70. ...

cap. 9

HS83II Fol. 130r:

550 770 2400 Pixel

550 770 2400 Pixel

Transkription nach HS83II: Fol. 130r, 130v Seite. Französische Übersetzung cap. 10 Deutsche Übersetzung cap. 10. Erläuterungen zur Zeichnung fol. 130v.

HS83II Fol. 130v:

550 770 2400 Pixel

550 770 2400 Pixel

770 Pixel

XI. De partibus mundi

1 XI. De partibus mundi. 1. Partes mundi quattuor sunt: ignis,
aer, aqua, terra. Quarum haec est natura: ignis tenuis, acutus
et mobilis; aer mobilis, acutus et crassus; aqua crassa, obtunsa
et mobilis; terra crassa, obtunsa, inmobilis. Quae etiam sibi ita
5 conmiscuntur. Terra quidem crassa, obtunsa et inmobilis, cum
aquae crassitudine et obtunsitate conligatur. Deinde aqua aeri
crassitudine et mobilitate coniungitur. Rursus aer igni commu-
nione acuti et mobilis conligatur. Terra autem et ignis a se sepa-
rantur, sed a duobus mediis aqua et aere iunguntur. Haec itaque
10 ne confusa minus colligantur, subiecta expressi pictura:
Haec figura solida est secundum geometricam rationem. Ignis
tenuis acutus mobilis. Aer mobilis acutus crassus. Terra crassa,
obtunsa inmobilis. Aqua crassa obtunsa mobilis.
2. Ceterum sanctus Ambrosius eadem elementa per qualita-
15 tes quibus sibi inuicem quadam naturae communione conmiscun-
tur⁷³ ita his uerbis distinguit: terra, inquit, arida et frigida est,
aqua frigida atque humida, aer calidus est et humidus, ignis
calidus atque siccus. Per has enim iugabiles qualitates sic sibi
singula conmiscuntur. Terra enim, cum sit arida et frigida, con-
20 iungitur aquae per cognationem qualitatis frigidae. Rursus aqua
aeri per humorem, quia humidus est aer. Aqua uero quasi quibus-
dam duobus brachiis frigoris atque humoris, altero terram, altero
aerem uidetur conplecti, frigido quidem terram, aerem humido.
3. Ipse quoque aer medius inter duo conpugnantia per natu-
25 ram, hoc est inter aquam et ignem, utrumque illud elementum
sibi conciliat, quia aquis humore et igni calore coniungitur. Ignis
quoque, cum sit calidus et siccus, calore aeri adnectitur, siccitate
autem in communionem terrae sociatur, atque ita sibi per hunc
circuitum quasi per quendam chorum concordi societate conue-
30 niunt. Vnde et graece cena⁷⁴ dicuntur quae latine elementa uocan-
tur, eo quod sibi conueniant et concinant. Quorum distinctam
communionem subiecti circuli figura declarat:

Mundus annus homo.

Siccus calidus ignis: aestas, cholera rubea.
35 Calidus humidus aer: uer, sanguis.
Humida frigida aqua: hiemps, phlegma.
Frigida sicca terra: autumnus, melancholia.

AG
XI. tit. om. A. 1. Partes: -tis P || mundi om. K || quattuor: IIII KCA sunt q. tr. P || ignis a. aq. t.: i. et a. et aq. et t. S || haec: hec O || tenuis: -ues V acutus t. tr. AS || acutus: ag- PB¹ || et mobilis: et -les P ac m. V¹ hac m. V² || mobilis acutus: ag. mobiles tr. P² mobiles P¹ mobilis E || crassus: gr- V || crassa: gr- V² || obtunsa et: obto- et A obt. P terra crassa obt. imn. obtunsa et mobilis tr. L || et mobilis: inmobiles P || terra ... inmobilis: om. PC || crassa: gr- V obtu. (obto. A) cr. tr. AS || inmobilis: et mobilis A || Quae ... inmobilis: om. K || sibi: ita s. tr. V || conmiscuntur: comm- CVAB om. K || Terra: -am D || crassa: gr- V om. C¹ || obtunsa: obto- A om. P¹ || et inmobilis: inm. ASB — -les P || aq. crassitudine: aq. gr- C¹ aq. grassitudinem V || obtunsitate: obtons- A — -tatem V -ta S || conligatur: coll- EK colligantur AS om. K conl. ... mobilitate om. P || aeri crassitudine: aeri gr- C¹ a. -em L || coniungitur: -guntur AS || aer: aeri PEKL || igni: igne M ignis S || communione: conmun- DM comun- L common- AB¹— -ni ES || acuti: agutae PV || et mobilis: et -le V et inm- S eobilis O || conligatur : coll- PKS colligantur A — -antur C¹ || separantur: sepe- L seperan S || sed: set O || a duobus: ad du. VL du. PKC a duobis C¹ || mediis: modis S || aqua: -ae C² -e V || et aere: ex aere S et aeri C²A || iunguntur: -antur C¹ || Haec: hec OVS || ne confusa: c. nec c. MVLASB¹ ne confusam K || colligantur: conl- OB conlog- E || subiecta: iuncta C sicut hec s. S || expressi: -aessi PB -essit CV A²S -essat A¹ || pictura: -am haec est K p. haec praesens formola declarat S.
XI, 2. Cetetum: caet- B || eadem: haec V haec e. K || elementa ODC²AB²: eli- (aeli- KLSB¹) GG || qualitates: -tis PEKV || quadam: quaedam S || communione: conm- DM common- A — -em V || conmiscuntur ODM: commi- GG mi- PEKC || his: is OL || inquit B²: -id GG || arida: obtunsa inmobilis a. S frigida et a. tr. A || atque PEKLB²: adque GG || humida: um- OL h. est V h. et mobilis est S || calidus: call- V caldus A || est et: et VS atque AB² adque B¹C¹ || humidus: um- O h. est AB h. agutus et mobilis est S || ig. calidus: ig. call- V || atque s.: adque s. ODMC¹ est adque s. V et s. A et s. agutus et mobilis est S est et s. B || has: as OC¹ eas AS || enim: om. A || qualitates: -tis E || sibi: cibi D || conmiscuntur: comm- MCVASB || T. enim: t. autem AS || sit arida et frigida LAB: sit arida GG sit S || coniungitur: coiu- C comiu- B¹ commiscitur S || per: propter V || cognationem: cognac- DM cognit- C cognic- KVS || qualitatis: -tes C¹ || aqua: -ae P¹ || aeri: a. commiscitur S || humorem: umo- O humu- M¹ cognationem umoris B || humidus: um- O humida V || aer: om. V || uero: enim B || duobus: om. PEK || brachiis: -ciis ODE brahiis LA || atque h. PEKASB²: adque h. GG || humoris: um- O² umores O¹ || altero t.: -um t. EK || terram: -a PEK -ae S || altero: -rum V || aerem: aere B aeri EKLS aer P || uidetur: uedi- P uidi- E uideter C¹ || conplecti: -tus S || frigido: -dae L -dum V frigore S frigida (-ga P¹) quidem frigida quidem P || terram: -a EKLB || aerem: aere PB acri EKL aer V || humido: -dum V.
XI, 3. Ipse: -i B -a S || medius: m. est C || inter duo: in d. C interdum S || conpugnantia: pug- V pugnancia S de C¹ n. l. || per: pro KS || naturam: -ra V || hoc: oc O haee S || aquam: -a V || ignem: -e V || utrumque: utrum O nam ut- C² || illud: -ut OL -o PEK || elementum ODB²: eli- GG aeli- S elimento PEC¹L aelimento K || conciliat: -ad O -ant S -et K || quia: qui EC¹ || aquis: q- L¹ || humore: um- O hom- K¹ — -em PVL || et igni calore: et -is e. KL et igne calorem P om. S || coniungitur: coi- C — -untur PEKS || calidus: call- V || et: om. S || calore: colore S -ri E -rem V || aeri: aere C¹ aerum V om. B¹|| adnectitur: ac nec- C om. S || siccitate: -tem EKVL calore S de C¹ n. l. || in: et S || communionem: conmu- DM commo- A — -unione VL -unem EK siccitate S || terrae soc.: sibi coniunguntur S || atque PCA²SB²: atque GG || ita: et C om. S ista fortasse M¹ || per: pro K || hunc: unc O || circuitum: -uitu V -ulum S || per q.: pro q. K || quendam: quan- C² || chorum: co- D¹M quorum OD²C¹B¹ horum V chorundam S eras. C² || concordi: -dis OL -de C² cordi S || societate: -em C²V || conveniunt OEL: -itur GG -iuntur VAB² accipiunt S. unde: ita quoque S || graece C: grece GG greci KS grecae B¹ || dicuntur: quattuor S || quae: om. S || latine: -ni PEK om. S || elementa: elim- EKC¹VL alim- S elimeta P || et: om. S || Quorum: quam S || distinctam: -cta V -ctionem A -ccionem S || communionem: conm- D conmunem M — -unione K -unionemque A -unemquae S || circuli: -lo S || declarat . d. ista v || hic Originum libri tertii cap. XXXV add. O.

XI,1 (fig. 4)

Für Vergrößerung Bild anklicken. Die gleiche Zeichnung aus HS83II Die gleiche Zeichnung aus HS99 der Dom- und Diözesanbibliothek Köln (11. Jahrhundert) - s/w in 550, 770 oder 2400 Pixel.

O. DM. PEKC VL. SB.
Figurae paginam propriam dedicauit M, quapropter illam post § 2 praebet. Figurae locum uacuum reliquit A.

AG
AG XI, 1 (figura). Haec : hec OD haec ... rationem om. V || solida : cal- O solis S || secundum : iuxta B s. ... rat. om. S || geometricam geum- DMLB || rationem: raci- B || tenuis: -ues D || acutus : agu- MPVLSB¹ || mobilis : -li P agutus m. tr. S || acutus: agu- DVSB¹ om. PE || crassus : gr- M crassatus V om. S || obtunsa : -umpsa V || inmobilis : immo- P mo- O mobilis : immo- P || Prater textum supra editum apud O in parte superiore figurae quadratae legitur sinistra manu, inter ignem et aerem, in parte autem inferiore, pars inferi. Eamdem figuram simpliciorem cum iisdem titulis iterum descripsit E² iuxta figuram ab E¹ descriptam.

XI,3 (fig.)

Für Vergrößerung Bild anklicken. Gleiche Zeichnung aus HS83II

O. DM. PEKC VL. ASB.
Locum figurae vacuum reliquit A; quattuor tantum elementorum nomina scripsit S.

AG
AG XI, 3 (figura). Mundus a.h.: KwCMOC homo K + Eulogii mementote peccatoris O || Siccus V : -a GG ignis K || calidus : calli- V || aestas : es- OB aetas P || cholera Arévalo : co- codd. || rubea OB : om. GG || Calidus : callida V || humidus : um- O || aer : ignis L || Humida KV : -dus GG umidus O || frigida : -geda D -gidus M || hiemps : hyems B iems O hieps P || Frigida : -eda D -idus O -idum V || autumnus : iems O || melancholia edd. (cf. orig. 4, 5, 5 et 4, 7, 9 Lindsay) : -colia GG melencolia K melancolia color B colera nigra O || sinistra extra circulum, supra verbum terra, O scripsit crassa abtunsa inmobilis.

Test:
XI, 1 (CHALC. comm. 22 = Tim. 32 b).
XI, 2, 16 sq. = AMBR. hex. 3, 4, 18, P. 71, 22 sq.
XI, 3 = AMBR. hex. 3, 4, 18, p. 72, 5 sq. - 34 (ISID. orig. 4, 5, 3 sq.).

AC
XI, 2.iugabiles : iung- L iungabilis V - lis PE iugale

XII. De caelo

1 XII. De caelo. I. Caelum spiritaliter ecclesia est, quae in huius
uitae nocte sanctorum uirtutibus quasi claritate siderum fulgit⁷⁵.
Pluraliter autem caeli nomine sancti omnes uel angeli intelle-
guntur, siquidem caelos etiam prophetas et apostolos accipere
5 debemus, de quibus scriptum est: caeli enarrant gloriam Dei,
utique quia ipsi aduentum et mortem, ipsi quoque resurrectionem
Christi uel gloriam mundo adnuntiauerunt.
2. De caeli autem nomine sic dicit sanctus Ambrosius in libris
quos scripsit de creatione mundi: caelum graeco uocabulo ura-
10 nus dicitur; apud Latinos autem propterea caelum appellatur
quia, inpressa stellarum lumina ueluti signa habens, tamquam
caelatum dicitur sicut argentum, quod signis eminentibus reful-
git¹²⁹, caelatum uocatur. Huius enim esse subtilem naturam etiam
scriptura demonstrat, dicens quod firmauerit caelum sicut fumum.
15 3. Partes autem eius cohus axis clima cardines conuexa poli
hiemisphaeria. Cohus est quo caelum continetur. Vnde Ennius:
Vix sollum⁷⁶ conplere cohum terroribus caeli.
Axis linea recta quae per mediam pilam sphaerae tendit. Clima
cardo uel pars caeli ut clima orientalis et clima meridiana. Car-
20 dines extremae axis partes sunt. Conuexa extrema caeli. Poli ex
caelestibus cyclis⁷⁷ cacumina quibus maxime sphaera nititur;
quorum alter ad aquilonem expectans⁷⁸ Boreus, alter terrae oppo-
situs Austronotius dictus est. Hiemisphaeria duo sunt quorum
alterum est super terram, alterum est sub terra.
25 4. Caelum autem ab oriente ad occidentem semel in die et nocte
uerti sapientes existimant. Hunc autem rotundum, uolubilem
atque ardentem esse dixerunt. Cuius sphaera super aquas esse
posita fertur, ut in ipsis uoluatur eiusque incendium tempe-
rent. Sphaeram autem confirmant nec principium habere nec
30 terminum pro eo quod rotunditate sui quasi circulus unde inci-
piat uel ubi desinat non facile conprehendatur. Aequaliter enim
ex omni parte fertur esse collecta et ad omnia similiter respiciens
atque a centro terrae aequis spatiis distincta, ipsaque sui aequa-
litate ita stabilis ut eam in nullam partem declinare undique
35 aequalitas collecta permittat, ac nullo fulcimento subuecta sus-
tentetur.
5. Cuius perfectionem sphaerae uel circuli multis argumen-
tationibus tractans rationabile Plato fabricatoris mundi opus
insinuat: primo quod ex linearum quinque angulis zodiacus
40 ductus⁷⁹ ex una linea constat; secundo quod sine initio est et
sine fine; tertio quod a puncto efficitur; denuo quod motum ex
se habeat; deinde quod careat indicio⁸⁰ angulorum et quod in se
stellarum⁸¹ figuras omnes incladat et quod motum inerrabilem
habeat, siquidem sex alii motus errabiles sint⁸²: ante, a tergo,
45 dextra laeuaque sursum deorsumque; postremum et quod neces-
sitate efficiatur ut haec linea ultra circulum duci non possit.
6. Duo sunt autem, ut diximus, axes, quibus caelum uoluitur.
Boreus, quem aquilonium uocamus: hic Arctoe⁸³ sunt, id est
septentriones, qui nobis semper apparent. Cui contrarius est
50 Notius, qui australis dicitur. Hic est qui terra, ut ait Cicero,
tegitur, et aphanes a Graecis nominatur. Tanta autem polus
celeritate ferri dicitur ut, nisi aduersus eius praecipitem cur-
sum astra currant, mundi ruinam faciat. Fertur enim eius prae-
ceps uolubilitas cursu siderum temperari; unde et Lucanus:
55 Sideribus quae sola fugam moderantur Olympi
Occurruntque polo, diuerso potentia cursu.⁸⁴

AG
XII. caelo: celo VS tit. om. A. 1. Caelum: celum OCS || spiritaliter: est spi. ecc. tr. V || ecclesia: ecl. ODS aecl- MA aeccl- L || huius: uius O om. A || nocte: -tis V || claritate: -tem DMVLS || siderum: syd- V || caeli: celi OS || nomine: nomi V om, S || sancti: omnes s. tr. VAS || intelleguntur: intellig- D || siquidem: sic q- O || caelos: celos OS caelus L || etiam: e. per V || prophetas: profe- ODS —-tis L || apostolos: -tolus DV -tulos M¹A || accipere: accep- S || scriptum: -btum P || caeli: celi OS || quia: qui PKS || ipsi: ipse PEKC || ipsi q.: ipse q. K || resurrectionem: -ccionem D et -ccionem S || adnuntiaverunt: -cciauerunt ES -tiaberunt O praedicauerunt B.
XII, 2. caeli: celi OS || autem: iter. A || sic dicit: sa. Am. s. d. tr. K || libris: -i O || scripsit: -bsit P || creatione: -nem OVL -cione DKS ratione B || caelum: celum OCS || graeco edd.: greco w grego P²L grecum V || uocabulo: -bolum V || apud: aput DMOVSB¹ propt. ap. tr. AS || Latinos: -nus M¹PKL || autem: om. S || caelum: ce- OCS || appellatur: apell- CS || quia: qui V || inpressa: -aessa M impraessa C² -as S pressa P¹ om. C¹ || stellarum: stil- KL || lumina: nom- M || signa: ui- P¹ || habens: ab- O hab D² ab D¹ || caelatum DPCLB: cel- w || dicitur: dicatur C² || signis: ig- VS || eminentibus: aem- B || caelatum u.: cel- u. OA caelum u. C¹ || Huius: cuius M uranus O || enim: autem AS || subtilem: supt- EC || etiam: scr. et, tr. V. scriptura: -btura PE || demonstrat: -ra O || quod: quia VAS || firmauerit: form: L— -berit O || caelum: cel- CS || sicut: uelut K.
XII, 3. Partes autem elus: p. a. e. hacc sunt B p. autem sunt A p. a. e. sunt S || cardines: -nis PEV || caclum: celum OS || continetur: conten- PEK || Ennius: enius B¹ et e. V e. dicit AS || conplere: -euere AS || t. cacli: t. celi O t. S || Axis: a. est C² || quae: quia V || per: pro K || mediam: mi- P || pilam: phi- KAS || sphaerae edd.: sphe- GG sfe- O spe-C²VSB spi- A pe C¹ || Clima c. OVS: climma c. GG || caeli: celi OS || clima or. CVS: climma or. GG || orientalis: origen- O — -les D || et: uel AS ut B om. K || clima m. VS: climma m. GG || meridiana: -nae DP || Cardines OMCAB: -nis GG || extremae: -ma A S -ne B¹ -mi B² || axis: axes B¹ || partes: -tis PK -te E || extrema caeli: e. celi OS extreme c. DCV || Poli: post O || caelestibus: cel- ODCVLS || cyclis Becher: ciclis GG cicli O celis S || cacumina: cum- DMPEL¹ culmina K || maxime: -ma S || sphaera edd.: sphe- GG spe- EASB || expectans: exsp- C¹A sp- C² || Boreus: borreos L boreas P || terrae: -a A || opposituS: obp- CL opsitus E || Austronotius: -noclus E -niclus KS nicus C-nothus V -motus P || alterum: -ra C || terram: -ra L || alterum est: alt. VASB alter L et altera C || sub: subtus B subter A || terra: -as B nos A.
XII, 4. Caelum: ce- OCAS || autem: om. ASB || ab: om. S || oriente: -tem V om. S || ad: ab L et B¹ || et nocte: et in n. C ac n. PVL n. S || uerti: uolui eu- V || sapientes: -tis E s. mundi PCVLB¹ || existimant: exest- K exaest- B est- VS aest- A || Hunc: hoc C² huc C¹ || rotundum: ret- S || uolubilem: atque (adque B¹) u. B ac u. C hac u. V || atque: adque OLS et B || esse: dix. e. tr. S || dixerunt: om. B¹ || Cuius ... fertur: om. O || sphaera edd.: sphe- GG spe- CVAB¹ speras B² om. OS || posita: -as B² -o S || fertur: -ter M¹ || ipsis: -as V || uoluatur: uulu- P uolb- OD || incendium: -io V || temperent: -rint V -rarent C || Sphaeram edd.: sphe- DMPE sphera K spera OV speram GG || confirmant: -firmat OV -furmant L || noc ... terminum: om. O || principlu~n: -io V || habere: ab- D haberet S || quod: qua V om. P¹K || rotunditate: rut- D —- -tem OKL -tis B || sui: suae B sue V ll quasi: qula sicut V || circulus: -colus E -culum L -colum V || incipiat: -iad O -it V || desinat: -ignat K || non : nec V || facile : -em V || conprehendatur : conpreen- O coupraehen- PL coupruehin- E conprachenditur AB — -ditur S -dantur V || acqualiter: eq- OLB et q- D. omni: omne P || et ad: et O || atque: adque ODMC¹VSB¹ || a centro: ad c. O acc- V c. S || aequis: eq- O sp. acq. tr. VASB || spatils ODELAB²: -ciis GG || distincta: -nta K || aequalitate: eq- OKCB — -em L aequitate V || ita: om. PE || stabilis: -les V || eam: ea V || mlllam partem: -a -e C || acqualitas: eq- OCB || ac nullo: hac n. D annulli A || fulcimento: fulg- M—-ta V || subuccta: subie- K || sustentetur: -titur E -tentur B¹.
XII, 5. perfectionem: perfecci- S perspecti- V || sphaerae edd.: sphe- ODMP²EK spe GG || multis: -ti A om. C¹ || argumentationibus: -cionibus KS || tractans: tranc- L || rationabile: raci- DKS—-em V || Plato: -on V || fabricatoris: -res EC¹V -ri L || insinuat -uet D || primo: -mum PEKL || quod: quia AS || linearum: linia- PC¹ climatarum V || quinque: V B || angulis: ange- M ango- S || zodiacus C²B²: zozia- GG zozai- V zozi- L² zodiacos S || linea: linia P || constat: -tet DMEKC²L || secundo: -dum V || initio: -cio DMS || sine fine: fine PEKS || tertio OVASB²: -cio GG III C || a puncto: eff. a p. tr. V || efficitur: -iatur K effi S || denuo: dinuo PEL || habeat: abead O habiat P || careat -ad O || angulorum ODCB: angel- GG || et quod: q. S || stellarum: stil- KL fig. omn. s. tr. V || quodm.:quiam.AS|imotum: mu- DM || inerrabilemedd.:inenarra- GG inennarra V inenerra- ES || habeat: ab- D¹ abead O habiat E || sex: ex OK in s. S aliis s. tr. V || alii: -is S || motus: -os C¹ || errabiles ODM¹AB: -lis GG inerrabiles C inennarrabilis V || a tergo: ergo C ut ergo S || laeuaque edd.: leu- codd. || deorsumque: deur- E—-sumue C² -sum quia K || postremum: -mumque KV -mo PECL quia -mumque S || et quod: et quota V et quia A S || efficiatur: -itur V ll ut haec: ut aec C¹ et h. B ut et h. V et c O || linea: linia C¹ || ultra: extra C || circulum: -colum E || duci: dici DMEKL || possit: -int K potest B.
XII, 6. Duo: do O duae VAS || ut: a~es (a~as S) ut d. tr. AS || diximus: -emus E || axes: -is V de C¹ n. l. || caclum: ce- OCS || uoluitur: uolb- OD || Boreus: borr- S — -eas L² -eum O || quem: q. nos B || a. sunt: a. est A || id est: om. Sb¹. septentriones DMB²: -ndriones O -ntrionis GG -mtrionis PE -ntrionalis VLA -mtrionalis S || qui OEVS: quae GG || q. nobis: q. nubes E quibus V || apparent: -rint V -ramus S || Notius: noct- L nocius D nothus CA notheus V || Hic: hac AS || terra: -am B¹ t. tegitur CVL || ut a. C. togitur: ut a C. L ut a C. terra tegitur C V || Cicero: ciciro P cyciron S ceciro M || aphanes A S: af- GG afines P afanis C affanis V afinis K || a: et C || Graecis edd.: gre- codd. ll nominatur: noma K || celeritate: cael- K caeleritatem L — -tas S || ferri: -re M aduersus: au- E || eius: om. S || praecipitem: prec- ODMCSB precipite V || currant: rec- A currunt S || ruinam: -na C II faciat VS: -iant GG ll enim: autem AS ll praeceps PEKL: prec- GG uolub. pr. tr. A || cursu B²: -um GG -us P cersu B¹ || sidetum: syd- C²V || temperari: -re M || Lucanus: L. dicit AS L. Iocutus est C L. Iocutus est de V || Sideribus: -reum EL¹ -ra C¹ sydera C² || quae: quem V quod C || sola: -am DMVA || fugam: -a OEKLB || Olympi: oli- GG olymphi PB || Occurruntque: ocu- PE — -unt qui S -unt quia K -antque B || polo: pilo P diuerso EC¹: -sa GG || potentia: put- O — -cia DES de A n. l. || cursu: et c. V.

Test
XII, 1, I-3 = GRÉG. M. moral. 32, I5, 25, ML, t. 76, C. 65I ab (AVG. serm. 56, ', 8). _ 4-5: AVG. serm. 57, 6, 6; in psalm. I8 enarr. 2, 2 (CASSIOD. i~z psalm. I8, I). _ 5 = psalm. I8, 2.
XII, 2, 9 sq. = AMBR. hex. 2, 4, IS' P. 54, 22 sq. (ISID. orig. 3, 3I, 2 et IS,4, 2) _ I3 sq. (BASII'. CA~S. hex. I, 8). _ I3-I4 = Is. 5I, 6.
XII, 3, I5-I6 (ISID. orig. 3, 36-40; I3, I, 3-8; I3, 5, 3-7). _ I7 = ENN. ann. 545 Vahlen. _ I8 = HYG. astr. I, 3, P. 23, 5 (ISID. orig. I3, 5, 3). _ I8-I9: GLOSS. Plac. 35, P. I6 b G1L. _ I9-20 [V]3RG. ~en. 4, 45I; ClHALc. comm. 266; AVG. ciu. I6, 9] (ISID. orig. 3, 39; I3, 5, 6). _ 20-2I = HYG. astr. I, 3, P. 23, 6 (ISID. orig. 3, 37). _ 23-24 = CASSIOD. inst. 2, 7, 2, P. I54, 20.
XII, 4, 25-26: AVG. gen. ad litt. 2, I4, P. 55, I2 sq. _ 27-29 = AMBR. hex. I, I, 4, P. 4, I4. _ 27-Z9 = RVFIN. Clement. 8, 2I, MG, t. I, C. I38I C + AMBR. hex. 2, 3, I2, P. 50, 2I. _ 30-3I = AMBR. hex. I, 3, IO, P. 9, 2. _ 3I-36 = RVFIN. Clement. 8, 2I. MG, t. I, C. I38I C (PLAT. Tim. 33 b),
XII, 5, 38 [QVINT. inst. 2, r6, I2]. _ 39-40 (ISID. oYig. 3, 45 et I3, 6, 6; ARIST. cuel. 2,4.286 b). _ 40 : sup. p. 2I9,29-30 ; HYG. astr. I, I, P.22- I7, _ 4I (cf. def. circuli ex Euclide ap. ThLL, s. u. circulus): PLAT. Tim. 34 a (CIC, Tim. 6, 19). - 41-42: Tim. 34 a (CIC. Tim. 6, I8; PROCL. in Tim. 33 b, t. 2, p. 73, 11 sq.). - 42-43 : Tim. 33 b (CIC. Tim. 6, I7 ; PROC(, ib. p. 7I, 9 sq,), _ 43-44 : Tim. 34 a (CIC. Tim. 6, I9). _ 44-45 : PLAT. Tim 43 b (CIC. Tim. I3, 48). _ 45-46 (PROCC. in Tim. 33 b, t, 2, P. 72, I-5).
XII, 6, 47-49 (CHACC. comm. 65). - 49 (SERV. auct. Aen. 3, 5 I, 6). _ 49-50 (SERV. georg. I, 243). _ 50-5I = CIC. fgm. incertum 31 Mueller, at ex CIC. Arat. fgm. deperditum esse coniecit G. Kauffmann. _ 55-56 = LVCAN. IO, I99-200.

O. DM. PEKCVL. ASB

AC
XII, 1. fulgit: -yt C¹ -et C2ASB2.
XII, 2. uranus: yra- A ora- PE - -nos B² yranos S -nu L || ueluti OLASB: uelud E uelut GG || refulgit OC¹: -get C2 -gens GG refugens A.
XII, 3. cohus Becker: cobus O chous B coaus S cous GG || hiemishaeria scripsi: -spheria C -sferia DMEKL -speria AS -ssperia V hemisperia B hiemsferea P sfera O || Cohus Becker: cous GG coaus S chous B¹ chaus B2 || axis clima CVL: a. climma A axis GG acxis O || quo C²VASB: quod GG || sollum scripsi: solum codd. solidum Becker || cohum Becker et Vahlen: coum GG cous C com K cum S choum B¹ chaum B² || Hiemisphaeria ... terra: om. ODMPEK - hiemisphaeria scripsi: hiemissphaeria C² hiempsferia L hiemisperia A hemisperia B hiemissperia C¹ hyemissperia V hiemisperea S.
XII, 5. ductus C¹A: ductos S dictus GG || indicio B² Becker et Grialii codd.: inditio B¹ iudicio GG iudicium PL incisione coni. Grialius || sint ODPC¹SB: sunt GG.
XII, 6. aquilonium ODBM: -neum E -nem GG || arctoe DMP²EC: artoe OP¹A arctoes B aretue K arectoe L aratae S carectae V.